De onheilspellende berichten over Fukushima die de laatste tijd weer volop in het nieuws zijn, brengen terstond Tsjernobyl in herinnering, nog steeds de grootste kernramp ooit. Op 26 april 1986 liep een beveiligingstest door een menselijke fout grondig verkeerd: een explosie in de vierde kernreactor zette de Oekraïense centrale in lichterlaaie en een radioactieve rookwolk werd door de wind naar het noorden en noordwesten gedreven, ook in onze richting dus.

Op het moment van de explosie was de kerncentrale nabij de stad Pripyat in Oekraïne nog vrij nieuw, er waren zelfs plannen om een vijfde en zesde reactor toe te voegen. Om die plannen concreet te maken moesten er eerste enkele testen gebeuren. Tijdens een van die proeven verloren enkele technici de controle over de reactor, waardoor die razendsnel oververhit raakte, smolt en explodeerde. Het duizend ton zware dak van de reactor werd volledig weggeblazen. Tijdens de explosie lieten eenendertig mensen het leven en kwam er 190 ton radioactieve straling vrij. In heel Europa werd gevreesd voor een zogeheten fall-out, de zeer schadelijke neerslag van radioactieve deeltjes. Op 2 mei bereikte de wolk Nederland en België. Onze noorderburen nemen enkele maatregelen zoals een graasverbod om besmetting van melk te voorkomen, maar bij ons wordt er aanvankelijk niets beslist, maar wel gekibbeld onder politici. De legende wil dat BRT-weerman Armand Pien tijdens zijn weerpraatje niks mocht zeggen over de gevaarlijke wolk die over ons land dreef. De dag erop kwam er wel een advies om groenten extra goed te wassen en aan de boeren om hun dieren zoveel mogelijk binnen te houden.

Door de late reactie van de Sovjet Unie werden veel mensen te lang onnodig blootgesteld aan straling en kwam de dringendste hulp veel te traag op gang. Wanneer onderzoekers in Zweden een dag na de explosie radioactieve neerslag opmaten, en ook elders in Europa verhoogde straling werd waargenomen, wist niemand dat de oorzaak vele honderden kilometers verderop lag. Pas 3 dagen na de ramp kwamen de eerste officiële berichten van de Russische autoriteiten. Er worden in een straal van 30 km ruim honderdduizend omwonenden geëvacueerd. De omvang van de ramp begon nu pas echt goed door te dringen. Na het blussen van de reactor, waarbij de brandweermannen van dienst een enorme hoge straling incasseerden, kwam het erop aan zo snel mogelijk de smeulende reactor te neutraliseren. Vliegtuigen stortten gigantische hoeveelheden lood, zand en klei op de reactor in een poging de reactor af te dekken. Desondanks kwam er nog steeds erg veel straling vrij, een meer drastische oplossing drong zich op. Tot in november 1986 werd de reactor ingekapseld in een reusachtig betonnen omhulsels, dat nog steeds bekend staat als de ‘Sarcofaag’. Het omhulsel moest door de grote risico’s bij het plaatsen snel gebouwd worden. Al snel kwamen er scheuren in de constructie en werd er in maart 2012 besloten een nieuw omhulsel rond het oude te plaatsen. Deze werken zouden klaar moeten zijn in 2015.

De omgeving van Tsjernobyl en Prypjat is nog steeds vanwege de hoge radioactiviteit afgesloten. Alle bewoners zijn inmiddels geëvacueerd naar de nieuw gebouwde stad Slavoetytsj, zo’n 15 kilometer van de verboden zone. De natuur heeft er sindsdien vrij spel. Het gebied – inmiddels een natuurreservaat – is zodanig ongerept dat er een heel uitzonderlijke fauna en flora leeft en groeit. Omdat het stralingsniveau niet meer gevaarlijk is, worden er zelfs toeristische uitstapjes naar het unieke gebied georganiseerd. Al moet je er dan de controles van de Oekraïense geheime dienst bijnemen: zij bewaken de centrale, of liever de grote hoeveelheden uranium die er nog aanwezig zijn, en niet in de verkeerde handen mogen vallen.